Rozmowa o języku greckim – wywiad ze mną
Kilka miesięcy temu Dorota z bloga Sałatka po grecku zaprosiła mnie do rozmowy na temat języka greckiego. Podesłała mi kilka pytań o naukę i historię języka zadawanych jej przez turystów. Poniższy tekst jest skróconą wersją filmiku, który znajduje się na końcu tego wpisu.
Oto pytania, które zadała mi Dorota:
Jak nauczyłaś się języka greckiego i skąd u Ciebie taka pasja związana z tym językiem?
Języka greckiego nauczyłam się poprzez mieszkanie w Grecji. Gdy miałam 6 lat wraz z rodzicami wyemigrowałam do Grecji, konkretnie do Aten, i tam mieszkałam prawie całe moje życie. Chodziłam do polskiej szkoły w Atenach, gdzie uczyłam się zarówno jezyka polskiego, jak i greckiego, a oprócz tego chodziłam na zajęcia pozaszkolne, gdzie obcowałam z greckimi dziećmi i siłą rzeczy musiałam się szybko nauczyć języka, żeby się z nimi dogadać.
Dzięki temu, że od wczesnego wieku obcowałam z dwoma językami, zrodziła się we mnie pasja do języków. Pamiętam, że zawsze z zapałem się uczyłam języków obcych /czy to greckiego, czy angielskiego, czy wielu innych/ i już od czasów liceum myślałam o tym, jak połączyć wiedzę języka polskiego i greckiego. W ciągu kilku kolejnych lat studiowałam język grecki i angielski i tylko utwierdziłam się w tym, że języki to jest moja pasja. I to nie tyle sama nauka języków, ale też nauka o językach, czyli językoznawstwo. Dzięki temu zawód, który wybrałam też jest związany z językami, bo pracuję jako tłumacz języka greckiego, a najnowszym dodatkiem do mojej pracy jest właśnie mój blog o języku greckim.
Język grecki jest bardzo trudny. Jakie znasz sposoby, tricki, które ułatwią zwykłej osobie nauczenie się tego języka?
Na pewno najlepszym sposobem nauki jest przebywanie w kraju, w którym mówi się tym językiem i rozmowa z osobami w tym języku obcym. Oczywiście zdaję sobie sprawę, że nie wszyscy mają taką możliwość, więc kolejnym dobrym sposobem jest otaczanie się językiem greckim na co dzień, np. poprzez oglądanie filmów po grecku, słuchanie muzyki greckiej, rozmowę z innymi osobami w języku greckim.
Osłuchanie się w przypadku języka greckiego jest bardzo ważne, ponieważ grecki nie jest podobny do żadnego innego języka, dlatego też, gdy się z nim osłuchamy, nauka będzie łatwiejsza. Dzięki osłuchaniu łatwiej zapamiętamy pojedyncze słowa, rozpoznamy, gdzie pada akcent, a akurat akcent w języku greckim jest bardzo ważny, ponieważ to samo słowo z akcentem w innym miejscu, znaczy zupełnie co innego.
Jak ma się język używany przez współczesnych Greków do języka starożytnych Greków?
Mówiąc o języku starożytnych Greków mamy zazwyczaj na myśli dialekt attycki, którego używano w okresie klasycznym na terenie Attyki i był to jeden z ważniejszych dialektów tamtego okresu. Używali go wielcy greccy mówcy, filozofowie, w tym dialekcie powstało większość starożytnych dzieł literatury.
Czym on się różni od współczesnego języka? Różnic jest bardzo dużo, chociaż Grecy z dumą twierdzą, że posługują się tym samym językiem co Sokrates czy Platon. Niestety bez dogłębnej nauki języka starogreckiego nawet Grecy nie potrafią zrozumieć starożytnych tekstów.
Na poziomie gramatyki język nowogrecki uległ znacznemu uproszczeniu /np. ma 4 przypadki zamiast 5, ma mniej czasów/, natomiast na poziomie ortografii pisownia pozostała taka sama jak w grece klasycznej. Dlatego też dzisiaj wiele osób dziwi się, że w języku greckim literę „i” zapisuje się na 5 różnych sposobów. Ma to jednak wytłumaczenie w starogreckim, gdzie każdą literę „i” wymawiało się inaczej.
W języku starogreckim stosowano system politoniczny, co oznacza, że występowało kilka akcentów, dla których stosowano różny zapis graficzny. Obecnie akcentów mamy tylko 2 i jest to tzw. system monotoniczny.
Język nowogrecki jako kontynuacja języka starogreckiego zachował bardzo dużo słów ze starogreki, które nadal są używane w takiej samej formie jak kiedyś, np. θάλασσα /thalassa/ – morze, ήλιος /ilios/ – słońce, ουρανός /uranos/ – niebo /są to zarazem najstarsze wyrazy w języku greckim/, natomiast inne wyrazy współistnieją z ich współczesnymi odpowiednikami np. na dom kiedyś mówiło się οίκος /ikos/, dzisiaj mówimy σπίτι /spiti/, ale starogreckie słowo nadal używamy w określonym kontekście, np. οίκος μόδας /ikos modhas/ – dom mody. Tak samo ma się sprawa z wyrazami οίνος /inos/– wino, άρτος /artos/ – chleb, έλαιο /eleo/ – olej.
Podsumowując, język nowogrecki jako kontynuacja języka starogreckiego ma bardzo dużo podobieństw, ale też na przestrzeni wieków język bardzo się zmienił, np. poprzez przyjęcie obcych wyrazów, które nie istniały w języku starogreckim. Jednak na pewno nie da się czytać oryginalnych tekstów bez uprzedniej nauki języka starogreckiego.
Jakie są typy języka greckiego?
Wyróżniamy język nowogrecki standardowy, czyli ten którym posługuje się większość Greków. Inaczej nazywa się δημοτική, czyli język ludu. Następnie jest καθαρεύουσα, czyli język oczyszczony, który mimo że został wyparty przez dimotiki w 1976 roku, to jednak nadal funkcjonuje w niewielkim stopniu w języku prawniczym, w języku kościoła prawosławnego i w kilku utartych zwrotach. Poza tym wyróżniamy kilka dialektów: pontyjski, cakoński, kapadocki, cypryjski, kreteński oraz język griko używany przez Greków zamieszkujących tzw. Dolne Włochy, czyli Kalabrię i Apulię.
Do jakiej grupy językowej należy język grecki? Jaki język jest najbardziej zbliżony do języka greckiego?
Język grecki należy do rodziny języków indoeuropejskich z grupy helleńskiej. Obecnie język grecki jest jedynym żywym językiem należącym do tej grupy. W wymowie nie jest podobny do żadnego innego żywego języka, być może miał jakieś podobieństwa do wymarłych języków z tej samej grupy.
Dlaczego Korfu jest ważna dla języka greckiego?
Na Korfu mieszkał przez część swojego życia grecki poeta narodowy Dionisios Solomos, który napisał obecny hymn grecki. Również on jako pierwszy zaczął używać języka dimotiki, czyli greckiego języka mówionego, w swoich utworach, czym przyczynił się do upowszechnienia go w literaturze.
Dziękuję bardzo Dorocie za powyższe pytania! A poniżej znajduje się pełna wersja wywiadu.
Ojej w części tekstu odnośnie języka starogreckiego i jego relacji do języka nowogreckiego jest trochę błędów/nieścisłości.
„Niestety bez dogłębnej nauki języka starogreckiego nawet Grecy nie potrafią zrozumieć starożytnych tekstów” – wszyscy Grecy jakich znam (głównie prawnicy, lekarze itp) twierdzą, iż rozumieją starogrekę, przynajmniej od okresu klasycznego (choć czasami muszą przeczytać tekst kilka razy). Nie rozumieją jednak dzieł z okresu archaicznego (Homer w oryginale).
„Natomiast na poziomie ortografii pisownia pozostała taka sama jak w epoce klasycznej” – pisownia pozostała taka w wielu słowach, w części uległa jednak modyfikacji.
„Dziś w języku greckim literę i zapisuje się na 5 różnych sposobów” – na sześć: oi, ei, i, ui, n (H- stare długie e), u (Y dawne y))
„Ma to jednak wytłumaczenie w starogreckim, gdzie każdą literę „i” wymawiało się trochę inaczej” – nie wymawiało się jej „trochę inaczej” tylko były to całkiem inne głoski: dyftongi: oi (czyt: oj), ei (ej), ui (yj), pojedyncze głoski: n (wymawiało się jak długie e), u (wymawiało się jak y).
nlios obecnie wymawia się ilios, natomiast w starogreckim jako helios. Należy zauważyć, iż te 3 słowa to nie są koniecznie najstarsze słowa w języku greckim – po pierwsze starogrecki ma bardzo wiele słów, które brzmią tak samo jak w języku protoindoeuropejskim. Thalassa z kolei być może jest pochodzenia nie indoeuropejskiego – jego etymologia nie została dokładnie wyjaśniona.
Na dom mówiło się kiedyś ojkos a nie ikos. Podobnie wino: ojnos (w akcencie aitoliskim – wojnos), olej – elajo.
„jednak na pewno nie da się czytać oryginalnych tekstów bez uprzedniej nauki języka starogreckiego” – jak najbardziej się da.
„Liturgia w kościele prawosławnym jest sprawowana w języku starogreckim w dialekcie zwanym koine. jest to uproszczona wersja odmiany katharevousa z elementami wersji ludowej języka, czyli demotiki.” – liturgia jest odprawiana w katharevousie. Koine to rzeczywiście dialekt którym posługiwano się ok. 2000 lat temu (dokładniej powstał w dobie hellenistycznej w wyniku m.in. podbojów Aleksandra Wielkiego), następnie jednak Koine przekształcił się w grekę średniowieczną, która następnie przeszła w dimotiki. Katharevousa to z kolei „oczyszczona” wersja dimotiki z licznymi wyrazami utraconymi wcześniej przez dimotiki. Nowogrecki standardowy to z kolei raczej dimotiki z wpływami katharevousy.
Cześć Joanna. Dziękuję za uwagi i uzupełnienie tematu. Grecy uczą się języka starogreckiego w szkole, jednak już po ukończeniu szkoły większość z nich nie ma styczności z tym językiem i go zapominają. Dlatego też powiedziałam, to co powiedziałam. To oczywiście nie odnosi się do osób, które uczyły się starogreckiego także w późniejszym czasie.
Jeśli chodzi o wymowę, to rzeczywiście w starożytności dom i inne słowa wymawiało się inaczej, ja podałam jak się je wymawia obecnie. Masz rację, że jest 6 (nie 5) sposobów na zapisanie litery „i”. Pozdrawiam.